მცირე ბიზნესის დაბეგვრის რეჟიმის შესახებ ჩანაწერი საქართველოს საგადასახადო კანონმდებლობაში პირველად 2011 წელს გაჩნდა. ეს სტატუსი მეწარმე ფიზიკურ პირებს საშუალებას აძლევს აწარმოონ ეკონომიკური საქმიანობა მინიმალური საგადასახადო ტვირთის პირობებში. 500,000 ლარამდე შემოსავალი იბეგრება 1%-ით, ხოლო თუ შემოსავალი აჭარბებს 500,000 ლარს 3%-ით (დეტალურად იხილეთ სსკ-ის 88-95-ე მუხლები).
მცირე ბიზნესის სტატუსის შემოღება ემსახურება ეკონომიკური საქმიანობით დაკავებული ფიზიკური პირების ე.წ. „ჩრდილიდან“ გამოყვანას მათთვის მინიმალური დაბეგვრის პირობების შეთავაზების გზით. მარტივად რომ ვთქვათ, სახელმწიფო საშუალებას აძლევს მეწარმე ფიზიკურ პირებს მინიმალური საგადასახადო ხარჯის პირობებში ლეგალურად აწარმოონ ეკონომიკური საქმიანობა.
მთავრობის მთავრობის 2010 წლის 29 დეკემბრის #415 დადგენილება „მიკრო და მცირე ბიზნესის სტატუსის მქონე პირებისათვის აკრძალული საქმიანობებისა და საქმიანობებისა და შემოსავლების სახეების, რომლებიც არ დაიბეგრება ან/და, რომლებზეც არ გავრცელდება საშემოსავლო გადასახადის სპეციალური დაბეგვრის რეჟიმები, განსაზღვრის შესახებ“ აწესებს გარკვეულ შეზღუდვებისაც. კერძოდ, განისაზღვრა საქმინობების ჩამონათვალი, რომლის განხორციელების შემთხვევაში არ შეიძლება მეწარმე ფიზიკურ პირს მიენიჭოს მცირე ბიზნესის სტატუსი, ხოლო გარკვეული შემოსავლის სახეებზე არ ვრცელდება სპეციალური დაბეგვრის რეჟიმით განსაზღვრული საგადასახადო შეღავათები (იხ. საქართველოს მთავრობის 2010 წლის 29 დეკემბრის #415 დადგენილება).
რამდენად მართლზომიერად ხდება სახელმწიფოს მიერ დაწესებული შეღავათის გამოყენება და სად გადის ზღვარი?
რიგ შემთხვევებში საკმაოდ ბუნდოვანია ზღვარი დაქირავებით დასაქმებასა და მომსახურების გაწევას შორის. მაგალითად, ასეთი შემთხვევები ხშირია სამშენებლო კომპანიებში. ერთი შეხედვით ნორმატიულად გამართულ სიტუაციაში (მცირე ბიზნესის სტატუსის მქონე მეწარმე ფიზიკური პირი არ ეწევა საქართველოს მთავრობის #415 დადგენილებით აკრძალულ საქმიანობას, სახეზეა მომსახურების ხელშეკრულება, ფორმდება მიღება-ჩაბარების აქტები ა.შ.) შეიძლება აღმოჩნდეს, რომ კომპანიასა და მომსახურების გამწევ მცირე ბიზნესის სტატუსის მქონე მეწარმე ფიზიკურ პირს შორის ურთიერთობა ძალიან ჰგავდეს დაქირავებით მუშაობას. შემოსავლების სამსახურის ვებ გვერდზე გაჩნდა კითხვარი „დაქირავებით მუშაობა თუ მომსახურების გაწევა“. ეს კითხვარი საშუალებას იძლევა შეფასდეს კომპანიასა და მეწარმე ფიზიკურ პირს შორის ურთიერთობა რეალურად დაქირავებით მუშაობაა თუ, მომსახურების გაწევა? რასაკვირველია მხოლოდ ამ კითხვარის შედეგებით მიღებული პასუხით არ უნდა იხელმძღვანელოს როგორც საგადასახადო ორგანომ, ასევე გადასახადის გადამხდელმა. მნიშვნელოვანია გათვალისწინებულ იქნას კონკრეტული შემთხვევის სპეციფიკა/გარემოებები. თუმცა, ზოგადად კითხვარი იძლევა წარმოდგენას რა გარემოებებს მიაქცევს ყურადღებას საგადასახადო ორგანო შემოწმების დროს.
სსკ-ის 73-ე მუხლის მე-9 ნაწილი საგადასახადო ორგანოს უფლებას აძლევს „სამეურნეო ოპერაციის ფორმისა და შინაარსის გათვალისწინებით შეცვალოს მისი კვალიფიკაცია, თუ ოპერაციის ფორმა არ შეესაბამება მის შინაარსს“. შემოწმების დროს, ამ მუხლის გამოყენება საკმაოდ არაკომფორტულია გადამხდელისთვის. დავის განხილვისას მტკიცების ტვირთის დიდი წილი გადამხდელის მხარეს არის.
კომპანიასა და მეწარმე ფიზიკურ პირს შორის ურთიერთობის კვალიფიკაციის შეცვლისას მხედველობაში მიიღება შემდეგი ტიპის გარემოებები: რა სახის მომსახურებას უწევს მეწარმე ფიზიკური პირი კომპანიას? შეეძლო თუ არა კომპანიას აღნიშნული სამუშაოების შესასრულებლად ჰყოლოდა დაქირავებით დასაქმებული? რა ხანგრძლივობით და ინტენსივობით ურთიერთობენ კომპანია და მეწარმე ფიზიკური პირი? მეწარმე ფიზიკური პირის საერთო შემოსავლებში რამდენია კომპანიისგან მიღებული შემოსავლების წილი? მეწარმე ფიზიკური პირს ჰქონდა თუ არა წარსულში ამ კომპანიასთას გაფორმებული შრომითი ხელშეკრულება? და ა.შ.
ამ მოცემულობით კომპანია, რომელსაც არანაირი განძრახვა არ ჰქონია თავიდან აერიდებინა გადასახადები შესაძლოა შემოწმების შედეგად უნებლიედ აღმოჩნდეს დაჯარიმების რისკის ქვეშ. ამიტომ, ვიდრე გააფორმებთ მომსახურების ხელშეკრულებას მცირე ბიზნესის სტატუსის მქონე მეწარმე ფიზიკურ პირთან აუცილებელია შეაფასოთ ყველა ზემოთხსენებული გარემოება, რათა მომავალში მინიმუმამდე დაიყვანოთ საგადასახადო ორგანოს მხრიდან დაჯარიმების რისკები.
გახსოვდეთ, „მცირე ბიზნესის“ დაბეგვრის რეჟიმი დაწესდა მეწარმე ფიზიკური პირების წახალისებისთვის და არა კომპანიების ხარჯების შესამცირებლად.